Zakłócenia we krwi
Viktoriia Tofan
Projekt Viktorii Tofan dotyczy problemu przynależności (tożsamości) i obcości. Tematów które ponownie zyskują obecnie na znaczeniu, wobec nasilającej się w czasach kryzysu i niepewności potrzeby konstruowania nowej wspólnoty (narodowej, gospodarczej, interesów i bezpieczeństwa). “Aby zjednoczyć, trzeba koniecznie podzielić; i zawsze, kiedy mówi się “my”, za wszelką cenę trzeba kogoś wykluczyć” tłumaczy w “Polityce wrogości” Achille Mbembe (s. 64). W ten sposób w cieniu swojskości pojawia się inność. Viktoriia Tofan w swoim projekcie “Zakłócenia we krwi” nazywa ten cień mocniejszym słowem. Obcość jest nieplanowaną konsekwencją tego, co swojskie, znane lub pożądane. Konsekwencją o znaczących skutkach dla wielu osób. Artystka zajęła się problemem, jakie wynikają z naszego “my” dla osób nominalnie przynależących do kręgu “swoich”. Kierując się własnym doświadczeniem obcości zdecydowała się w ramach “Nagiego nerwu” na pracę w środowisku osób głuchych. Jako przybyszka z Ukrainy Tofan wybrała je ze względu na dyskryminację i marginalizację tej części populacji Polaków w obrębie ich własnej kultury.
Zafascynowana błędami, które osoby głuche popełniają ucząc się pisanego i mówionego języka polskiego (nie języka migowego), jednocześnie odnajdywała podobieństwa do procesu przyswajania i dostosowywania, któremu sama podlega, jako osoba niepolskiego pochodzenia w polskim społeczeństwie i artystka funkcjonująca w polu polskiej sztuki. Zauważyła jak bardzo przemocowy charakter ma ten proces, z jak wielkim wiąże się wysiłkiem a wreszcie, w jak znacznym stopniu polega na deformacji własnych odczuć i poczucia siebie. W miarę poznawania swoich bohaterów, zbierała ich historie i zapisywała, tworząc rodzaj szyfru. Tak powstał „Alfabet”, system znaków złożonych z punktów połączonych czerwoną nicią.
Praca Tofan przybrała formę haftu w twardym materiale, jakim jest wzmocnione papierem, zagruntowane płótno. “W trakcie haftowania musiałam >>zniszczyć<< papier, zniekształcić go, zrobić w nim dziury, żeby móc >>opowiedzieć<< tę historię.” – opowiada autorka. Wysiłek włożony w pracę i brutalny charakter końcowego efektu symbolizuje destrukcje tożsamości, wielokrotne przełamanie siebie, żeby “stać się choć trochę zrozumiałym dla innych”.
Zdj. Jerzy Wypych
Viktoriia określa stworzony w ten sposób system znaków jako alfabet:
powstał nowy alfabet oraz nowy język foniczny. Jest w nim podobieństwo do tajnego języka dzieci, który daje im bezpieczeństwo i tworzy ich własny świat oraz pozwala na ukrycie przed innymi osobami. Temat ten może być rozumiany nie tylko w kategoriach dzieci/dorośli, głuchy/słyszący, migrant/miejscowy, ale ma też szerszy kontekst – czyli swój/obcy. Właśnie w tym przypadku język jest jednym z wielu nośników “ojczyzny prywatnej”, ponieważ język sam w sobie może przejąć funkcję stwarzania ojczyzny. Jest on w stanie wytworzyć poczucie przynależności oraz “przestrzenności”. Język pisany z kolei przyczynia się do rozwoju kultury. Dokonuje się to nie tylko na poziomie jednostki, która używając języka – kodu kulturowego – przyczynia się do rozwoju osobistego przez samoidentyfkację ale też przez możliwość komunikacji z innymi w skali społecznej. Język pisany wzmacnia siłę przekazu wizualnego przez swoją odrębność i użyteczność, a zapis fonetyczny z kolei poszerza wizualną moc słów. Nabiera on wówczas niezwykłej mocy w działaniu na każdym z tych pól, zarówno w przekazie emocjonalnym, jak i jako środek komunikacji. Język staje się wówczas fundamentem oraz budulcem nowego świata.
Victoria Tofan – artystka, animatorka, koordynatorka wydarzeń artystycznych pochodząca z Ukrainy. Absolwentka malarstwa na Akademii Sztuk Pięknych im. Eugeniusza Gepperta we Wrocławiu (dyplom z wyróżnieniem obroniony w 2019 roku). Ukończyła również Akademię Sztuk Pięknych w Kijowie. Obecnie mieszka i pracuje we Wrocławiu. Artystka zajmująca się głównie malarstwem, które łączy w sobie sztukę abstrakcyjną i doświadczenia materii malarskiej z egzystencją człowieka i jego śmiertelnością. Interesuje się kulturą osób głuchych i językiem migowym. Koordynuje oprowadzania w Polskim Języku Migowym w galerii Studio BWA Wrocław. Współpracuje z Fundacją Katarynka przy projekcie „Adapter. Stacja Kultura”, dofinansowanego ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Uczestniczka projektu „Studio Mistrzyni Joanny Rajkowskiej” organizowanego przez BWA Wrocław. Inicjatorka i koordynatorka projektu „Doznanie ciszy”, wybranego w ramach 23. edycji Mikrograntów.